Παιχνίδια διαδικτύου

Τα διαδικτυακά παιχνίδια φαίνεται να είναι αρκετά δημοφιλή μεταξύ των παιδιών, των εφήβων, ακόμη και των ενηλίκων. Οι δυνατότητες που προσφέρουν, όπως η ευκαιρία δημιουργίας ηρώων και καθοδήγησης αυτών σε περιπέτειες και σε καταστάσεις που η πραγματική ζωή είναι αδύνατον να προσφέρει, καθιστούν τα παιχνίδια αυτά ιδιαιτέρως διασκεδαστικά! Ωστόσο, η απώλεια ελέγχου της ενασχόλησης με κάποιο τέτοιου είδους παιχνίδι μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία όλων, και ιδίως των παιδιών. Σύμφωνα με μια έρευνα της εφημερίδας Daily Mail (2014) τα παιδιά που περνούν τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο της ημέρας τους με υπολογιστές, βλέποντας τηλεόραση και παίζοντας βιντεοπαιχνίδια έχουν την τάση να αντιμετωπίζουν υψηλότερα επίπεδα συναισθηματικής δυσφορίας, επιθετικότητας, άγχους και κατάθλιψης. Περαιτέρω, τα στοιχεία δείχνουν ότι κάθε επιπλέον ώρα χρήσης του υπολογιστή και του internet, αυξάνει την πιθανότητα εθισμού κυρίως των παιδιών που οι οικογένειές τους βιώνουν κοινωνικοοικονομικά προβλήματα. Επίσης, αυξάνει τον κίνδυνο τα παιδιά αυτά να γίνουν ενήλικες με εξαιρετικά χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Είναι γεγονός πως τα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια είναι πιο επιρρεπή στην ανάπτυξη συμπεριφοράς “εθισμού” στα διαδικτυακά παιχνίδια (online gaming). Εκτός από τα ψυχολογικά ζητήματα που ενδέχεται να προκαλέσει η υπερβολική χρήση του internet, έντονα είναι και τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διαδικτυακή κακοποίηση, τη διαδικτυακή αποπλάνηση, τις σκέψεις αυτοκτονίας και τον αυτοτραυματισμό, ιδίως στους εφήβους.

Η χρήση του διαδικτύου πάνω από 10 ώρες την εβδομάδα, μπορεί σύμφωνα με την έρευνα να οδηγήσει δυνητικά σε υπερβολική χρήση. Το εύρημα αυτό είναι σε συμφωνία με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Αμερικανικής Παιδιατρικής Ακαδημίας για τα παιδιά και τους εφήβους που θέτει όρια ημερήσιας χρήσης οθόνης (τόσο τηλεόρασης όσο και ηλεκτρονικού υπολογιστή) τις δύο ώρες.

Οι κίνδυνοι από την ανεξέλεγκτη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας είναι αρκετοί και απορρέουν από το γεγονός ότι στον διαδικτυακό κόσμο απουσιάζει κάθε έλεγχος. Συνεπώς είναι εύκολο στη σύγχρονη εποχή να εθιστεί κάποιο παιδί ή ένας έφηβος σε ηλεκτρονικά παιχνίδια αφού υπάρχει εύκολη πρόσβαση από πολλά διαφορετικά τεχνολογικά μέσα. Υπάρχουν, επιπλέον, συσχετίσεις του ''εθισμού'' με την υπερκινητικότητα, τη διάσπαση προσοχής, την παραβατικότητα, τις καταχρήσεις, καθώς και διαταραχή στη σχέση με τους συνομήλικους. Για το λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητη η εκπαίδευση τόσο των εφήβων όσο και των γονέων.

Πώς εντοπίζουμε τον εθισμό στον/στην έφηβο-η

Ένας έφηβος που δείχνει μία τάση για απομόνωση και εσωστρέφεια, υστερεί σε κοινωνικές δεξιότητες κι έχει μια κοινωνική φοβία, έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και άσχημη εικόνα για τον εαυτό του, χαρακτηρίζεται από τους γύρω του ως αγχώδης, μελαγχολικός ή έχει διαγνωστεί με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα, οι έρευνες δείχνουν πως είναι πιο εύκολο να εθιστεί στα ηλεκτρονικά και να “κρύψει” τη δυσκολία του. Κι αυτό, όχι τόσο με βάση τις ώρες που αυτός παίζει βιντεοπαιχνίδια ανά ημέρα ή ανά εβδομάδα, όσο με βάση την συμπεριφορά και τα συναισθήματα που εκδηλώνει όταν βρίσκεται μακριά από τις κονσόλες ή τον υπολογιστή του.

Πώς όμως θα μπορούσαν οι γονείς να διακρίνουν την ύπαρξη εθισμού από την απλή ενασχόληση με ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι το οποίο αρέσει στο παιδί/έφηβο;

Κρίσιμος παράγοντας αναγνώρισης του εθισμού και διαχωρισμού του από την απλή ενασχόληση αποτελεί η σταδιακή και σταθερή απώλεια της λειτουργικότητας του εφήβου. Η καθημερινότητά του αλλάζει και γίνεται όλο και πιο δυσλειτουργική.

Τα συμπτώματα του εθισμού

Ο/η έφηβος-η: - αδυνατεί να σταματήσει να παίζει, αν του/της ζητηθεί - αποζητά συνεχώς περισσότερο χρόνο να παίξει - παραμελεί οικογένεια, φίλους, μαθήματα, εξωσχολικές δραστηριότητες - δε συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες - είναι οξύθυμος-η, επιθετικός-η και θλιμμένος-η αν δεν μπορεί να έχει πρόσβαση σε υπολογιστή - λέει ψέμματα για τη διάρκεια που βρίσκεται στον υπολογιστή - παρουσιάζει εμμονή με τα παιχνίδια (συζητά μόνο γι'αυτά) και απομόνωση - χάνει την αίσθηση του χρόνου

Αντίστοιχα, όσον αφορά τα σωματικά συμπτώματα, τα σημεία στα οποία θα πρέπει να δώσουν οι ενήλικες προσοχή είναι ότι ο/η έφηβος-η: - τρώει και κοιμάται ακατάστατες ώρες κι αλλάζει συνεχώς το πρόγραμμά του/της - παρουσιάζει ορθοπεδικές ή άλλες δυσκολίες (σκολίωση, παχυσαρκία) - παραπονιέται για πόνους στα μάτια και στο κεφάλι - παραμελεί την προσωπική του/της υγιεινή Ενδιαφέρον έχουν και τα αποτελέσματα Ευρωπαϊκών μελετών (στα πλαίσια του προγράμματος Safer Internet-EU NET ADB 2012) τα οποία δείχνουν μία αυξητική τάση στις συμπεριφορές εξάρτησης και τις οριακές συμπεριφορές Ελλήνων εφήβων, κυρίως αγοριών, ενώ το τοπίο μεταβάλλεται και τα δύο φύλα εξισώνονται με πρωταγωνιστικό αίτιο που οδηγεί σε υπερβολή τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. facebook) και όχι τα διαδικτυακά παιχνίδια, όπως περίπου πριν μια δεκαετία. Τα παιδιά και οι έφηβοι που έχουν εθιστεί στο διαδίκτυο, προβαίνουν σε δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων, φυσική συνάντηση με αγνώστους που γνώρισαν μέσω ιστοτόπων, σε σημαντικά μεγαλύτερο βαθμό από τα παιδιά που δεν κάνουν υπερβολική χρήση. Αυτός ο εθισμός συναντάται κυρίως σε παιδιά οικογενειών που υπάρχει δυσλειτουργία και έλλειψη επικοινωνίας-αδυναμία τήρησης των ορίων. Όσον αφορά τις απτές επιπτώσεις στην υγεία από την υπερβολική χρήση του internet, αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν διαταραχές ύπνου, διατροφικές παρεκτροπές, έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, πονοκεφάλους και ξηροφθαλμία (Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου-SaferInternet4Kids.gr).

Πώς όμως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την εξάρτηση από το διαδίκτυο και το online gaming;

Η πρόληψη είναι εξαιρετικής σημασίας και βασικά μέτρα αποτελούν η ενημέρωση των γονέων και η εκμάθηση των κανόνων ασφαλούς χρήσης διαδικτύου στο σχολείο. Η εφαρμογή φίλτρων αφορά τις μικρότερες ηλικίες. Πώς θα πρέπει ωστόσο να προσεγγίσουν οι γονείς το παιδί εφ’ όσον αντιληφθούν εκ των υστέρων ότι κάτι δεν πάει καλά; Σίγουρα όχι μέσω της πλήρους απαγόρευσης. Θα πρέπει να τεθούν όρια στην αλόγιστη χρήση και τα όρια που θα τεθούν εξαρτώνται από τη συζήτηση που θα κάνουν ο γονέας και το παιδί/ο έφηβος μαζί, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες, επιστημονικά στοιχεία και πληροφορίες. Το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα είναι να περιοριστεί η χρήση των βιντεοπαιχνιδιών σε λίγες ώρες την ημέρα – περί τις δύο ώρες ενδεικτικά. Παράλληλα με τη χρονικά περιορισμένη ενασχόληση με τα παιχνίδια θα ήταν ωφέλιμο να ενταχθεί στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα και μία ομαδική δραστηριότητα. Η αφιέρωση χρόνου από τους γονείς, η ενασχόληση με το διαδίκτυο μαζί με τα παιδιά τους ώστε να υπάρχει κριτικό φίλτρο, καθώς και η συναισθηματική κάλυψη ώστε τα παιδιά να αισθάνονται ασφαλή και να μπορούν να θέσουν όρια στις συνήθειες τους, από πολύ μικρή ηλικία είναι σημαντικά. Επιπλέον, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι προτιμότερο να είναι σε κοινόχρηστο χώρο ώστε να υπάρχει έλεγχος του χρόνου χρήσης, αλλά και του περιεχομένου που χρησιμοποιεί σε online δραστηριότητες ο έφηβος ή το παιδί.

Και αν παρόλα αυτά τα πράγματα ξεφύγουν;

Αν οι γονεικές προσπάθειες αποτύχουν, το παιδί ή ο έφηβος θα χρειαστεί να παραπεμφθεί σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Βασικό κριτήριο παραπομπής σε κάποιο θεραπευτικό πλαίσιο αποτελεί η απώλεια της λειτουργικότητας του ατόμου στην καθημερινή του ζωή. Κανένας εθισμός δεν παραμένει σταθερός στο χρόνο, πάντα επιδεινώνονται οι συνέπειες του φαινομένου. Οπότε κάθε γονιός, αν αισθάνεται ότι δε μπορεί να διαχειριστεί την κατάσταση, οφείλει να κινητοποιηθεί και να ζητήσει βοήθεια.

Ψυχολόγος

Δήμητρα Σωτηροπούλου